گزارش بی.بی.سی جهانی از نحوه مرگ یکی از کشته‌شدگان در جریان اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ با ابهامات و عدم انطباق‌های واضح و زیادی همراه است. این ابهامات بدون بررسی اسناد با دسترسی آزاد به اطلاعات، قابل راستی‌آزمایی نیست. یکی از موارد محدودی که می‌توان بدون اسناد رسمی بررسی کرده ادعاهای مربوط به سقوط نیکا از ارتفاع است. در این گزارش، در گفتگو با کارشناسان پزشکی قانونی به این موضوع پرداختیم.

رویداد۲۴ | سرویس جهانی «بی.بی.سی» روز دوشنبه ۱۰ اردیبهشت گزارشی درباره پرونده مرگ نیکا شاکرمی -یکی از پرونده‌های مبهم در جریان اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ در ایران- منتشر کرد. در این گزارش که توسط گروه تحقیقاتی سرویس جهانی بی بی سی تهیه شده بود، ادعا شده با استناد به گزارش‌های محرمانه‌ای از درون نهاد‌های نظامی و اطلاعاتی ایران ادعا‌هایی درباره نحوه مرگ نیکا شاکرمی، یکی از کشته‌شدگان در جریان اعتراضات موسوم به جنبش مهسا مطرح شد.

این گزارش که هم به صورت مکتوب و هم به شکل مستندی ۲۶ دقیقه‌ای، تمام دیروز بر روی صفحه نخست سایت خبری بی بی سی قرار گرفت واکنش‌های بسیاری برانگیخت. علت این واکنش‌ها دو چیز بود؛ نخست اینکه مرگ نیکا شاکرمی از همان ابتدا بحث‌برانگیز بود. جسد نیکا با فاصله زمانی ۹-۱۰ روز به خانواده‌اش تحویل داده شد و همین مدت برای رسانه‌ای‌شدن خبر گم‌شدن این دختر ۱۶ ساله که آخرین‌بار در میان معترضان در بلوار کشاورز تهران دیده شده بود کافی بود. دومین دلیل اینکه با پیدا‌شدن جنازه نیکا و دفن سریع پیکر او، ابهامات درباره نحوه مرگ او بیشتر هم شد. نهادهای رسمی علت مرگ نیکا را سقوط از ارتفاع اعلام کردند. خانواده او به سرعت این ادعا را رد کردند.

در روز‌های بعد هم ماجرای نیکا همچنان ادامه داشت. صدا و سیما مستندی درباره نحوه مرگ نیکا شاکرمی تولید کرد که هرگز مورد تایید خانواده او قرار نگرفت. در این مستند علت مرگ خودکشی اعلام شده بود. بر اساس این گزارش، جسد نیکا در حیاط خلوت خانه‌ای در خیابان لبافی نژاد تهران پیدا شده و طبق مشاهدات کوله‌پشتی و گوشی موبایل او روی سکوی پشت بام خانه چهار طبقه مجاور قرار داشت.

حالا تازه‌ترین گزارش بی بی سی می‌گوید علت مرگ ضربات باتوم ماموران به سر نیکا در جریان بازداشت و انتقال او به بازداشتگاه بوده است.

رویداد۲۴ قادر نیست هیچ از یک موارد از جمله گزارش بی بی سی یا توضیحات بعدی رسانه‌های نزدیک به نهاد‌های امنیتی از جمله خبرگزاری فارس، سایت خبری مشرق و برخی چهره‌های نزدیک به حاکمیت از جمله وحید اشتری را تایید کند. اما آنچه در مورد روایت رسمی از مرگ نیکا شاکرمی قطعی است، مساله مرگ نیکا به دلیل سقوط از ارتفاع است.

تجربه نشان می‌دهد سقوط از طبقه پنجم یک ساختمان با مختصات ظاهری متفاوتی نسبت به آنچه در مورد نیکا اعلام شده رخ می‌دهد. بر اساس روایت صدا و سیما، کوله پشتی نیکا در مسیر سقوط به شکل عجیبی بر روی تیرآهن‌های طبقه چهارم ساختمان مجاور قرار داشته.

گزارش بی بی سی ادعای خانواده نیکا درباره آسیب شدید به سر نیکا را تایید کرده و مدعی شده این آسیب در اثر برخورد ضربات باتوم ایجاد شده و عامل مرگ نیکا بوده است. با مطرح دوباره ابهامات مرگ نیکا شاکرمی، رویداد۲۴ سعی کرده در گفتگو با کارشناسان پزشکی قانونی صحت این بخش از ادعا‌ها را مورد بررسی قرار دهد.

یک پزشک سازمان پزشکی قانونی است. او به واسطه شغلش بار‌ها با موارد مرگ یا ضرب و جرح به دلایل مختلف از جمله سقوط از ارتفاع مواجه شده است. این پزشک به رویداد ۲۴ گفته اجساد ناشی از سقوط همگی به اداره پزشکی قانونی کهریزک ارجاع داده می‌شوند.

از پزشک متخصص پزشکی قانونی بدون اشاره به موضوع نیکا شاکرمی، درباره میزان آسیب ناشی از سقوط از ارتفاع بالای ۴ طبقه سوال پرسیده‌ایم. او می‌گوید ارتفاع بیش از چهار طبقه در اصطلاح پزشکی، «ارتفاع انرژی بالا» (های انرژی) گفته می‌شود که علت مهمی برای مرگ و میر است، اما میزان آسیب، بستگی به نوع سقوط دارد.

او توضیح داده در اجسادی که با سر سقوط کرده باشند، اصل آسیب به جمجمه وارد می‌شود. در این موارد جمجمه می‌شکند و پرده‌های مغزی پاره می‌شوند. در نتیجه چنین سقوطی از آنجایی که سر و گردن مقاوت زیادی در برابر ضربه ندارند، سایر نواحی هم آسیب خواهد دید.

به گفته این پزشک کارشناس پزشکی قانونی، اگر فرد با دست یا پا سقوط کند، شکستگی پا، پاشنه، ستون فقرات و حفره لگنی را خواهیم داشت.
او توضیح داده متلاشی‌شدن سر در موارد سقوط با سر اینطور نیست که مغز روی زمین بپاشد، اما شکستگی به قدری شدید است که جمجمه فقط ترک نمی‌خورد بلکه با له‌شدگی مغز و قطعا خونریزی مواجه خواهیم شد.

این کارشناس پزشکی قانونی می‌گوید سقوط از ارتفاع اصلا شایع نیست. چنین سقوط یا با حادثه شغلی رخ می‌دهد یا خودکشی که هر دوی این موارد هم شایع نیستند.

او در پاسخ به این سوال که در گزارش پزشکی قانونی برای موارد سقوط از ارتفاع چه ادبیاتی به کار می‌رود می‌گوید: «در گزارش‌های پزشکی قانونی هیچ اشاره‌ای به سقوط از ارتفاع نمی‌شود، اما اگر برای پزشکی قانونی محرز شود که مرگ در اثر سقوط بوده، در گزارش می‌نویسد «بر اساس ضربات جسم سخت یا بالعکس». حال می‌خواهد سقوط از برج میلاد باشد یا از ارتفاع ۴۰ سانتی تخت تا زمین.»
مراجعات متعدد افراد به پزشکی قانونی با آسیب ساچمه در جریان اعتراضات پاییز ۱۴۰۱

او درباره موارد مراجعه به پزشکی قانونی در جریان اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ گفته: در آن دوره مراجعه‌کننده با آسیب ناشی از ساچمه خیلی داشتیم.

این پزشک معتقد است در مورد شلیک ساچمه هویت فرد شلیک‌کننده در مراجعات به پزشکی قانونی هیچ وقت روشن نشد و مشخص نیست این شلیک از طرف معترضان بوده یا نیرو‌های امنیتی.

اظهارات این کارشناس پزشکی قانونی درباره آسیب ناشی از سقوط از ارتفاع بالا، با تصاویر مربوط به جسد نیکا شاکرمی هم‌خوانی ندارد. در تصاویری که نهاد‌های رسمی از جسد نیکا منتشر کرده‌اند و همچنین در اظهارات خانواده نیکا هیچ اثری از آسیب و شکستگی دست و پا یا حتی گردن و شانه وجود ندارد. در روایت رسمی و اظهارات خانواده نیکا به آسیب سر اشاره شده است.

تصویری که نهادهای رسمی از جنازه نیکا شاکرمی منتشر کرده‌اند

دادستان پرونده در گفتگو با صدا‌و‌سیما گفته گواهی پزشکی قانونی موید این است که «مرگ در اثر شکستگی سر و گردن و اعضای مختلف بدن رخ داده» و هیچ گونه گلوله یا ضرب و جرح به وسیله چاقو در بدن او پیدا نشده است.

محمدجواد شفیعی، سرپرست دادسرای جنایی استان تهران آبان ۱۴۰۱ درباره جزئیات این پرونده گفته بود: «در آزمایش‌های کالبدشکافی و معاینه جسد، آثار شکستگی‌های متعدد در ناحیه سر، لگن، اندام‌های فوقانی و تحتانی، دست و پا‌ها و دررفتگی لگن مشاهده شد که نشان می‌دهد فرد از بلندی به پایین پرتاپ شده است و هیچ‌گونه آثار گلوله در بدن مرحومه کشف نشد.»

اظهارات دادستان با نحوه گزارش‌های پزشکی قانونی هم مغایرت دارد چرا که هیچ اشاره‌ای به عبارت «ضربات جسم سخت» نشده و از طرفی اظهارات شفیعی با ادعا‌های خانواده نیکا که گفته‌اند «سایر اعضای بدن نیکا سالم بوده» تطابق ندارد.

مادر نیکا شاکرمی گفته صدمات فقط از ناحیه سر بوده است. او گفته زمانی که جنازه را رویت کرده متوجه شده دست و پا و بدن نیکا کاملا سالم است و فقط صورت، گونه و دندان‌های نیکا شکسته بوده و پشت جمجمه ضربه خیلی شدیدی دیده و کاملا تو رفته بود؛ بنابراین آنچه مسلم است این است که مدت زمان گم‌شدن جنازه نیکا و بی‌اطلاعی خانواده در کنار روایت‌های متناقض از نحوه مرگ و نوع آسیب‌های وارد شده به او، ابهاماتی را به دنبال داشته که هنوز هم روشن نشده است.

بی بی سی جهانی سعی کرده با ارائه اسنادی مبهم و غیر قابل راستی‌آزمایی، این ابهامات را برطرف کند و تصویر روشنی از علت مرگ نیکا ارائه دهد، اما عدم انطباق‌های واضحی که در گزارش بی بی سی دیده شده و حتی خود این نهاد رسانه‌ای هم به وجود آن‌ها اذعان کرده، مانع مهمی بر سر قابل اعتماد بودن آن است.